Peta generacija kineskih reditelja “第五代”导演

Autor: Snežana Maksimović

Sa liberizacijom Kine krajem sedamdesetih godina, i usvajanjem politike otvaranja ka svetu, došlo je do znatnog napretka na polju kinematografije. Početkom 80tih godina, nova generacija entuzijastičnih i inovativnih reditelja pojavila se na kineskoj filmskoj sceni. Članovi ove grupacije pripadali su petoj klasi diplomaca sa Pekinške Filmske Akademije 1982. godine, po kojima će čitav naredni period filmskog stvaralastva u Kini dobiti naziv. Najpoznatiji među njima su Džang Jimou, Čen Kaige, Tjen Džuangdžuang, Džang Đundžao. Reditelji ovog talasa crpeli su inspiraciju iz perioda Kulturne revolucije i time podstakli kritičku analizu i diskusiju o kineskoj neposrednoj istoriji i socijalističkom društvu u celini. Oni govore o životnim problemima običnih ljudi a ne o ličnostima kao predstavnicima društvene klase ili ideologije.

 Filmovi ove generacije reditelja predstavljaju oštru kritiku društva koja je često metaforično prezentovana kroz tragične životne priče glavih junakinja koje simbolizuju stradanje kineskog naroda u celini.

Jedan od najpoznatijih filmova iz te grupe jeste film ,,Crveni sirak“ (红高粱, Hóng Gāoliáng) reditelja  Džang Jimou-a iz 1987. u kojem je debitovala glumica Gong Li, i nakon iste uloge  stekla svetsku slavu.  Džang Jimou je isticao da je kinesko društvo prepuno intrigantnih priča o ženama koje su žrtve represije. Crveni sirak dobio je brojna međunarodna priznanja, uključujući Zlatnog medveda i označio početak ere globalne popularizacije kineskog filma.
Uporedo sa usponom filmova pete generacije kineskih reditelja rasla je i popularnost glumice Gong Li, koja je imala glavnu  ulogu u čak osam filmova reditelja Džang Jimou-a. Njene uloge sa jedne strane predstavljaju obespravljenu kinesku ženu koja je žrtva strogih društvenih normi, ali ujedno i proaktivnu herojinu koja postaje oličenje borbe i požrtvovanosti. Seksualnost postaje sasvim nova tema u post-komunističkoj kinematografiji, i neke od uloga Gong Li posebno su zapažene po senzualnosti i eroticizmu.

Drugi značajni film Džang Jimou-a je ,,Visoko podignite crvene fenjere“ (大红灯笼高高挂, Da Hong Denglong Gaogao) iz 1991. Film govori o o mladoj ženi Song lian koju udaju za bogatog trgovca i koja postaje jedna od njegovih pet žena tokom perioda kineskih gospodara rata. Njegove žene osuđene su na život među zatvorenim zidovima i čekanje na pažnju supruga, koji svake većeri izabere jednu sa kojom će provesti noć.  Odabrana supruga dobija svu pažnju i povlastice i prima crveni fenjer kojim će osvetleti svoje odaje. U filmu je prikazana malodušna i lukava borba među konkubinama koje pokušavaju da zadobiju naklonost svog hladnog gospodara.  Film predstavlja kritiku patrijarhalne diktature i nasilne kontrole starijih generacija nad mlađim. Na kraju filma, Song lian gubi razum pokušavajući da živi u tom besmislu, okružena očajnim ljudima i zatvorena među zidovima. 

Jedan od najupečatljivijih filmova pete generacije svakako je i ostvarenje reditelja Čen Kaige-a ,,Zbogom, moja konkubino“ (霸王别姬, Bawang Bie Ji, 1993). Film je adaptacija romana Lilian Li i prikazuje politička previranja u Kini sredinom 20. veka i njihov uticaj na živote pojedinaca i njihovih porodica. Radnja filma se odvija tokom 53 godine koje pokrivaju značajne istorijske događaje, od invazije Japana 1930tih , preko uspostavljanje Narodne Republike Kine pa sve do perioda Kulturne revolucije. Film govori o životima dva prijatelja koji su glumci pekinške opere, i zapravo predstavlja kompleksno preispitivanje kako političke istorije Kine, tako i seksualnog identiteta kroz ljubavni odnos ova dva lika.  

Peta generacija reditelja donela je uspeh nacionalne kinematografije na međunarodnom nivou i brojna priznanja na svetski poznatim festivalima. Džang Jimou je zapravo često kritikovao tendenciju da se reditelji ove generacije grupišu pod jednim imenom ističući da se njihovi filmovi značajno razlikuju. Bilo kako bilo, svima njima je zajednički novi pristup: kombinovanje elemenata kineske tradicionalne umetnosti i literature sa  zapadnim stilom pripovedanja.

Tokom poslednje dve decenije Kina je smanjivala sredstva iz nacionalnog fonda za filmsku industriju, primoravajući tako reditelje da se fokusiraju na snimanje filmova sa sigurnom zaradom.  Usled toga , došlo je do smanjenog interesovanja za socijalna pitanja i kinesku istoriiju među savremenom publikom. Tako je i Džang Jimou ubrzo postao poznat široj publici po kung fu filmovima kao što su Heroj ili Kuća letećih bodeža pre nego njegovim ranijim, provokativnijim ostvarenjima u kojima je dominantna kritika društva.